Algemene beschrijving Een giftige plas ontstaat doordat de tank van de tankwagen openscheurt na bijvoorbeeld een botsing. Hierdoor stroomt een groot deel van de acrylnitril in korte tijd uit. De acrylnitril verspreidt zich over de grond, dampt uit en vormt een giftige wolk. De wolk verspreidt zich snel met de wind mee. Effecten Acrylnitril is een kleurloze, giftige vloeistof met een enigszins naar amandel ruikende doch prikkelende geur. De stof is zeer giftig bij huid contact en inademing.
Acrylnitril is zeer licht ontvlambaar. Wanneer de plas ontsteekt kan het scenario plasbrand optreden. Het scenario plasbrand bij weg transport acrylnitril is hier beschreven.
Verberg alle gedetailleerde informatie
| Modelleringssoftware Effectsfile |
TNO Effects 10.1.4: Pool evaporation; Neutral gas dispersion: toxic dose. |
| Uitgangspunten: | |
| Stofnaam | Acrylnitril |
| Stofcategorie | LT1 |
| Inhoud tank | 30 m3 |
| Vullingsgraad | 93 % |
| Totale massa vrijgekomen | 23.000 kg [1] |
| Type breuk | Instantaan falen |
| Druk in tank | 1 bar (atmosferisch) |
| Temperatuur in de tank | 9 °C |
| Temperatuur omgeving | 9 °C |
| Zonne-instraling | 250 W/m2 [2] |
| Weerstabiliteitsklasse | D5 (neutraal weer, windsnelheid 5 m/s) F1,5 (stabiel weer, windsnelheid 1,5 m/s) |
| Resultaten: | |
| Representatief verdampingsdebiet | 1,5 kg/s bij D5 0,75 kg/s bij F1,5 |
| Representatieve verdampingstijd | 30 min |
De kans op een giftige wolk na een ongeval met een tankwagen acrylnitril wordt bepaalt door de kans op een ongeval, de kans dat daarbij acrylnitril uitstroomt en de kans op grote uitstroom. Deze kans wordt per tankwagen, per jaar, per weg-kilometer geschat op[3]:
| N ongeval | N uitstroming | N grote uitstroming | N scenario | |
| Binnen bebouwde kom | 5.9 x 10-7 | 0.016 | 0.2 | = 1.9 x 10-9 |
| Buiten bebouwde kom | 3.6 x 10-7 | 0.058 | 0.2 | = 4.2 x 10-9 |
| Autosnelweg | 8.3 x 10-8 | 0.076 | 0.2 | = 1.3 x 10-9 |
Factoren die de kans van optreden verkleinen zijn:
- Het aantal transportbewegingen verminderen;
- Weginrichting optimaliseren (bijvoorbeeld door het beperken van bochten, kruisingen, wegversmallingen, in-en uitvoegstroken);
- Toegestane rijsnelheid verlagen;
- Wegen met vluchtstrook.
Acrylnitril is een kleurloze, giftige vloeistof met een enigszins naar amandel ruikende doch prikkelende geur. De stof is zeer giftig bij huid contact en inademing.
In de onderstaande tabellen en grafieken zijn de effecten van de giftige wolk weergegeven. Afhankelijk van de afstand tot het ongeval en de omstandigheden zullen mensen overlijden (†) of raken gewond. Van zeer zwaargewond (T1) tot lichtgewond (T3). Voor de weertypen D5 en F1,5 is het slachtofferbeeld bepaald voor personen die zich buiten bevinden. Standaard vindt de uitwerking plaats voor drie ringen. In de eerste ring overlijdt meer dan 95 % van de aanwezigen, in de tweede tussen de 95 en 50 % en de derde tussen de 50 en 5 %. De effectafstanden vanaf de rand van de plas voor deze ringen staan in de tabel. Karakteristiek voor dit incident is dat het letaliteitsniveau voor D5 niet boven de 45% en voor F1,5 niet boven de 70% komt. Dit is ook terug te vinden in de grafiek “letaliteit versus afstand”. Aanvullend wordt in een tabel de afstand tot de interventiewaarden die de hulpverleningsdiensten gebruiken weergegeven [4].
De drie volgende geografische gebieden zijn uitgewerkt [5]:
- Stedelijk gebied (bijv. grote steden met hoge gebouwen, industriegebieden met hoge bebouwing);
- Verstedelijkt landelijk gebied (bijv. gebieden met dichte laagbouw, bossen en industriegebieden);
- Landelijk gebied (bijv. landelijke gebieden met verspreid liggende laagbouw).
De tabel effectafstanden en gevolgen is aangevuld met de onderliggende grafieken met het verloop van letaliteit (percentage doden) versus afstand en letaliteitscontouren.
Weertype D5 (neutraal weer, windsnelheid 5 m/s )
Tabel effectafstanden en gevolgen voor weertype D5
| D5 | Stedelijk gebied | Verstedelijkt gebied | Landelijk gebied | Slachtoffers buiten (%) | ||||||
| Lengte (meter) | Lengte (meter) | Lengte (meter) | † | T1 | T2 | T3 | ||||
| 1e ring | 95% letaal wordt niet bereikt bij dit incident | |||||||||
| Grens 1e ring: 95% letaal |
||||||||||
| 2e ring | 50% letaal wordt niet bereikt bij dit incident | |||||||||
| Grens 2e ring: 50% letaal |
||||||||||
| 3e ring | 0 tot 10 | 0 tot 30 | 0 tot 50 | 5 - 45 | niet bepaald | |||||
| Grens 3e ring: 5% letaal | 10 | 30 | 50 | 5 | ||||||
Tabel Interventiewaarden voor weertype D5
| D5 | Stedelijk gebied | Verstedelijkt gebied | Landelijk gebied | |||
| Lengte (meter) | Lengte (meter) | Lengte (meter) |
||||
| Levensbedreigende waarde (LBW) 10 minuten Concentratie 1300 mg/m3 | 15 | 40 | 75 | |||
| Levensbedreigende waarde (LBW) 1 uur Concentratie 220 mg/m3 | 230 | 300 | 380 | |||
| Alarmeringsgrenswaarde (AGW) 10 minuten Concentratie 650 mg/m3 | 50 | 110 | 170 | |||
| Alarmeringsgrenswaarde (AGW) 1 uur Concentratie 130 mg/m3 | 350 | 440 | 540 | |||
| Voorlichtingsrichtwaarde (VRW) 10 minuten Concentratie 3.3 mg/m3 | 3800 | 4300 | 4900 | |||
| Voorlichtingsrichtwaarde (VRW) 1 uur Concentratie 3.3 mg/m3 | 3800 | 4300 | 4900 | |||
Contouren giftige wolk Acrylnitril voor weertype D5
Grafiek letaliteit vs. afstand Acrylnitril voor weertype D5
Weertype F1,5 (stabiel weer, windsnelheid 1,5 m/s )
Tabel effectafstanden en gevolgen voor weertype F1,5
| F1,5 | Stedelijk gebied | Verstedelijkt gebied | Landelijk gebied | Slachtoffers buiten (%) | ||||||
| Lengte (meter) | Lengte (meter) | Lengte (meter) | † | T1 | T2 | T3 | ||||
| 1e ring | 95% letaal wordt niet bereikt bij dit incident | |||||||||
| Grens 1e ring: 95% letaal |
||||||||||
| 2e ring | 50% letaal wordt niet bereikt bij dit incident | 50% letaal wordt niet bereikt bij dit incident | 50% letaal wordt niet bereikt bij dit incident | Niet bepaald | ||||||
| Grens 2e ring: 50% letaal |
||||||||||
| 3e ring | 0 tot 110 | 0 tot 210 | 0 tot 330 | 5 - 50 | ||||||
| Grens 3e ring: 5% letaal | 110 | 210 | 330 | 5 | ||||||
Tabel Interventiewaarden voor weertype F1,5
| D5 | Stedelijk gebied | Verstedelijkt gebied | Landelijk gebied | |||
| Lengte (meter) | Lengte (meter) | Lengte (meter) |
||||
| Levensbedreigende waarde (LBW) 10 minuten Concentratie 1300 mg/m3 | 180 | 310 | 430 | |||
| Levensbedreigende waarde (LBW) 1 uur Concentratie 200 mg/m3 | 1120 | 1340 | 1580 | |||
| Alarmeringsgrenswaarde (AGW) 10 minuten Concentratie 650 mg/m3 | 460 | 600 | 750 | |||
| Alarmeringsgrenswaarde (AGW) 1 uur Concentratie 130 mg/m3 | 1630 | 1910 | 2220 | |||
| Voorlichtingsrichtwaarde (VRW) 10 minuten Concentratie 3.3 mg/m3 | >15 km | >15 km | >15 km | |||
| Voorlichtingsrichtwaarde (VRW) 1 uur Concentratie 3.3 mg/m3 | > 15 km | >15 km | >15 km | |||
Contouren giftige wolk Acrylnitrilvoor weertype F1,5
Grafiek letaliteit vs. afstand Acrylnitril voor weertype F1,5
Aanwezige personen zijn na het ontstaan van een giftige wolk op zichzelf en anderen aangewezen. In onderstaande afbeelding zijn mogelijke handelingsperspectieven weergegeven.
Mogelijk handelingsperspectief [6]
Afhankelijk van de situatie en de inrichting van de omgeving kan het handelingsperspectief verschillen. [7] Snel reageren is bevorderlijk.
- Voor personen buiten is het handelingsperspectief vluchten (een natte doek om door te ademen vermindert de blootstelling).
- Indien vluchten niet mogelijk is, is een schuilplaats binnen gaan een goed handelingsperspectief.
- Voor personen binnen is het handelingsperspectief binnen blijven en naar hoogste bouwlaag met een vlak plafond gaan [8]. Ramen en deuren sluiten en ventilatie uitzetten.
Randvoorwaarden
De onderstaande aspecten zijn mede bepalend voor de mogelijkheden op het gebied van zelfredzaamheid. Deze zijn locatie afhankelijk en staan in relatie tot elkaar.
Het verloop van het ongevalsscenario:
- De snelheid waarmee het scenario giftige wolk zich voltrekt is afhankelijk van de (weers)omstandigheden. Afhankelijk van de windsnelheid en windrichting zal de wolk zich verspreiden. Afhankelijk van de gat grote en uitstroom snelheid kan de toevoer van de giftige wolk verschillen.
Herkenbaarheid van het scenario:
- Acrylnitril is een kleurloze, giftige vloeistof met een enigszins naar amandel ruikende doch prikkelende geur. De geur zal een alarmerend effect hebben.
Mate van bewustzijn van de gevaren:
- Weten dat er een ongeval is met een acrylnitril tankwagen
- Weten wat de gevaren zijn van acrylnitril
- Weten wat je moet doen in geval van een (dreigende) giftige wolk
Gesteldheid van personen:
- Fysieke gesteldheid
- Geestelijke gesteldheid
Aanwezige voorzieningen:
- Mogelijkheden om van de bron af te vluchten
- Mogelijkheden om te schuilen
Optreden brandweer
Dit scenario dient als voorbeeld voor de mogelijke effecten die kunnen optreden bij het vrijkomen van toxische vloeistof en giftige wolk.
Mogelijke taken
- Redden en verlenen van eerste hulp aan slachtoffers (zie slachtoffers).
- Bepalen van het bron- en effectgebied
- Waarschuwen van de aanwezige personen in het effectgebied
- Beperkt inzetten van brandweereenheden in het benedenwindse gebied
- Afschermen van de omgeving
Randvoorwaarden
- Dekkend systeem om aanwezigen in het effectgebied te waarschuwen[9]
- Bereikbaarheid over twee verschillende routes vanuit twee tegengestelde windstreken [10]
- Repressieve voorbereiding en snelle alarmering
- Opkomsttijd van de brandweer (zie opkomst/inzettijd).
- Passende (grootschalige) slagkracht brandweer (zie capaciteit).
- Effectieve (grootschalige) bluswatervoorziening voor eventuele afscherming (zie bluswatervoorzieningen)
Capaciteit [11]:
- Specialistische eenheden worden ingezet ten behoeve van het beperken van de effecten.
- Een schuimbluseenheid of crashtender wordt ingezet ten behoeve van het afdekken van de vloeistofplas [12]
- Houd rekening met de inzet van specialistische eenheden zoals specialistische interventie eenheden (SIE) voor incidentbestrijding gevaarlijke stoffen(IBGS), meetplanorganisatie en een basis ontsmettingseenheid(BOE) ten behoeve van de hulpverleners.
- Benodigde omvang slagkracht is afhankelijk van de omgeving en wordt bepaald via het commando ter plaatse (COPI) voor het brongebied of het Regionaal Operationeel Team (ROT) voor het effectgebied.[13].
- Houdt rekening met de inzet van een peloton (4 tankautospuiten) voor verlening van eerste hulp en transport van slachtoffers naar het gewondennest.[14]
Opkomst/inzettijd [15]
Schematische weergave incident verloop grootschalig brandweer optreden
|
30 minuten |
· Norm opkomsttijd eerste peloton [16] De start van de hulpverlening van 1-4 tankautospuiten wordt vastgesteld via het dekkingsplan. |
|
45 minuten |
· Beschikbaarheid aanvullend tweede peloton met een richttijd van 8 uur inzettijd |
|
60 minuten |
· Inzettijd aanvullende grootschalige watervoorziening. |
Bluswatervoorziening
- Het waterleidingnet met ondergrondse brandkranen (primaire bluswatervoorziening) heeft onvoldoende capaciteit.
- Voldoende openbare secundaire bluswatervoorziening is noodzakelijk ten behoeve van het afdekken van de plas met schuim en/of afscherming naar de omgeving via verdunnen van de giftige wolk met water. [17].
Indicatie bepaling capaciteit slachtoffers [18]
- In de hectische fase komt via burgerhulp de redding op gang van slachtoffers. De prioriteit zal uitgaan naar het redden en helpen vervoeren van slachtoffers naar het gewondennest van de ambulance.
- Noodzakelijke opschaling/bijstand wordt bepaald op basis van inschatting aantal slachtoffers.
- Een indicatiebepaling van het aantal personen op een specifieke locatie is mogelijk via het invoeren van de effectafstanden in Bag populatieservice
Optreden geneeskundige hulpverlening
De geneeskundige hulpverlening start met de processen: triage en traumabeoordeling [19] , behandelen van slachtoffers, inrichten van een gewondennest en vervoer naar ziekenhuizen. Aandachtspunt is mogelijkheid om te kunnen keren/vertrekken voor ambulances. Na een incident verlenen omstanders hulp . Een deel van de slachtoffers komt als zelfverwijzer op de eerste hulp. Een ontsmettingsunit aan ” de poort van het ziekenhuis” is bij gassen niet van belang. [20] Relevante aspecten bij de effecten van vrijkomen van giftige stoffen zijn: aantal slachtoffers, doelgroep, type letsel en ontsmetting. Deze zijn locatie afhankelijk en staan in relatie tot elkaar.
Aantal slachtoffers
| < 10 |
|
| > 10 |
|
| > 250 |
|
Type slachtoffers
- Nadat blootstelling heeft plaatsgevonden: blootstelling beëindigen en frisse lucht opzoeken. Aandachtspunt is operationele voorbereiding op het behandelen van kinderen. Dit vereist een aangepast gewondenspreidingsplan. [23]
- Aandachtspunt is hulp aan verminderd zelfredzame personen (zorginstellingen).
- Aandachtspunt is het snel kunnen waarschuwen van de bevolking via een voorbereide NL-alert met handelingsperspectief. Dit is om blootstelling te voorkomen en kostbare tijd (en mogelijk levens te redden) te verliezen met wachten op advies van experts. [24].
Type letsel
- Acrylnitril is een zeer giftige stof. De belangrijkste doelorganen na inhalatie van de stof zijn de luchtwegen, het centraal zenuwstelsel en het ademhalingsstelsel. De klachten die optreden worden gedeeltelijk veroorzaakt door het cyanide dat uit acrylnitril ontstaat en zijn o.a. irritatie van de luchtwegen, hoofdpijn, toevallen, bewustzijnsverlies en remming van de ademhaling. Ook zonder luchtwegirritatie kunnen systemische klachten optreden. De klachten kunnen met vertraging ontstaan.
- Voor acrylnitril zijn antidota beschikbaar. Het NVIC kan hierover en over verdere behandeling adviseren.
- Let op: cyanide verstoort de celademhaling, maar het zuurstoftransport in het bloed vindt wel gewoon plaats. Hierdoor geeft een pulsoximeter kort na blootstelling geen goed beeld van de mate van vergiftiging.
Optreden politie en gemeente (Hulpverlening)
Mogelijke taken
Politie
- Afzetten van het effectgebied
- Aanwezige personen in het effectgebied laten schuilen of vluchten
- Gidsen van brandweervoertuigen en ambulances
Gemeente
- Opvang en verzorging van personen uit het effectgebied
- Voorlichting/communicatie over het ongeval
- Registreren van slachtoffers
Randvoorwaarden
Politie
- Operationele voorbereiding op het afzetten van een groot effectgebied
- Voldoende mensen en middelen om het effectgebied af te kunnen zetten
- Een operationeel mobiliteitsplan
Gemeente
- Operationele voorbereiding op het opvangen en verzorgen van personen uit het effectgebied
- Voldoende locaties en personeel voor de opvang en verzorging van personen uit het effectgebied
- Operationeel voorlichting- en communicatieplan.
Kansbeperkend
| Maatregel | Werking van de maatregel |
|---|---|
| Wegnemen van de risicobron | Het wegnemen van de risicobron neemt de kans op het scenario weg. |
| Begrenzen van de doorzet | Minder vervoersbewegingen betekent een vermindering van het aantal keer dat het scenario zich voor kan doen en dus neemt de kans op het scenario af. |
Effect en gevolgbeperkend
| Maatregel | Werking van de maatregel |
|---|---|
| Afstand houden tot activiteit met gevaarlijke stoffen | Dicht bij de plaats van het scenario zijn de effecten het meest merkbaar. De warmtestraling neemt af naarmate de afstand toeneemt. |
| Verdeling typen gebouwen | Door rekening te houden met het type bebouwing kan het aantal mogelijke slachtoffers bij het scenario worden beperkt. Dat kan bijvoorbeeld door het zodanig verdelen van gebouwen in een gebied dat de meer kwetsbare gebouwen worden beschermd door minder kwetsbare gebouwen. |
| Venstertijden | Door gebruik te maken van venstertijden voor het verladen worden de risicovolle en kwetsbare activiteiten gescheiden. |
| Obstakels toevoegen | Er kan geprobeerd worden om met obstakels de verspreiding van een gifwolk te vertragen of zodanig turbulentie te creëren dat de gifwolk mengt met de omringende lucht. |
| Rekening houden met windrichting | De overheersende windrichting in Nederland is uit het zuidwesten. Door kwetsbare functies niet in de overheersende windrichting vanaf de risicobron te plaatsen, kunnen slachtoffer mogelijk voorkomen worden. |
Bevordering van de zelfredzaamheid
| Maatregel | Werking van de maatregel |
|---|---|
| Duidelijke vluchtroutes aanbrengen | Door duidelijke vluchtroutes aan te brengen kunnen mensen het gebied gemakkelijker verlaten. |
| Risicocommunicatie | Door te communiceren over de mogelijke scenario’s in een gebied het bete handelingsperspectief worden mensen zich meer bewust van wat ze moeten doen bij het scenario. |
| Onderhouden schuilplaatsen en vluchtwegen | Onderhoud van schuilplaatsen en vluchtwegen is belangrijk, zodat ten alle tijden van een ongeval de schuil- en vluchtmogelijkheden bereikbaar en inzetbaar zijn. |
| De (bedrijfs)noodplannen oefenen op een gifwolk | Door te oefenen met het gifwolkscenario in de (bedrijfs)noodplannen weten de werknemers wat ze moeten doen in het geval van een echte calamiteit. |
Bevordering van de hulpverlening
| Maatregel | Werking van de maatregel |
|---|---|
| Werkende communicatiemiddelen | Tijdens een ongeval met gevaarlijke stoffen vindt veel van de communicatie plaatst via radio, internet en telefoon. Het is hierbij van belang dat zendmasten op afstand van de activiteiten met gevaarlijke stoffen staan, zodat deze ook tijdens een ongeval werken. |
| Waarschuwingsmiddelen | Voor een snelle en effectieve waarschuwing tijdens een ongeval met gevaarlijke stoffen is het van belang dat een waarschuwingssysteem de mensen in het effectgebied kan bereiken. |
| Afstemming hulpdiensten | Het handelingsperspectief dat aan mensen wordt geboden ten tijden van een ongeval met gevaarlijke stoffen moet worden afgestemd met de inzet van hulpdiensten, zodat de inzet van de hulpdiensten kan aansluiten bij dit handelingsperspectief. |
Tankwagen acrylnitril– giftige wolk
De beheergroep heeft geen beeld en/of filmmateriaal gevonden van een giftige acrylnitril wolk door een ongeval bij transport over de weg. Suggesties kunnen gemaild worden naar info@scenarioboekev.nl
- In de HART versie 1.1 hoofdstuk 10.2, 1 april 2015 wordt 23 ton genoemd als karakteristieke tankhoeveelheid; aangenomen is dat de vullingsgraad 93% is; de tankinhoud is dan 30 m3 . ↩
- Handleiding risicoberekingen Bevi versie 3.3, juli 2015, blz. 42 ↩
- De kans op een ongeval met een tankwagen zoals genoemd in de HART v1.1, hfst 10, RIVM, 1 april 2015. ↩
- Interventiewaarden worden door de hulpverleningsdiensten gebruikt om te bepalen of de bevolking moet worden gewaarschuwd interventiewaarden ↩
- In Effects respectievelijk: city centre, cultivated land en open flat terrain ↩
- TNO 2015, rapport Bevorderen zelfredzaamheid spoorzone Moerdijk p. 56 ↩
- Het handelingsperspectief is afhankelijk van de weerscondities en het scenario. Een instantaan vrijkomende gaswolk zal eerder langsgewaaid zijn dan een langzaam vrijkomende vloeistof (plasverdamping). En hoe harder het waait hoe sneller het ergens (binnen) is voordat de ventilatie afgesloten is. ↩
- Bij verdiepingen met een aansluiting op een schuin dak zijn vaker kieren waardoor buitenlucht naar binnen kan lekken ↩
- goed werkend internet en mobiele telefonie, buurtalarmeringssysteem ten behoeve van zelfredzaamheid, risico communicatieplan toxische wolk ↩
- Bovenwindse aanrijroute, vluchtroute scheiden van route voor hulpdiensten, vluchtroute van de risicobron af Handreiking Bluswatervoorziening en bereikbaarheid 2019Hoofdstuk 4 ↩
- Verlies van capaciteit, die nodig voor gelijktijdige redding of eerste hulp aan slachtoffers is buiten beschouwing gelaten, doordat deze situationeel is. ↩
- De hiervoor benodigde hoeveelheid schuim is ca. 660 l. Handreiking Bluswatervoorziening en bereikbaarheid 2019bijlage 3. Een aanvullend schuimblusvoertuig is noodzakelijk. Het oproepen van een specialistische schuimbluseenheid kost <60 minuten voor een plas tot 1500m². ↩
- De organisatie van de inzet van slagkracht is regionaal afhankelijk ↩
- Uitgangspunt: in het effectgebied worden brandweervoertuigen(met ademlucht) ingezet op transport van de slachtoffers buiten naar het gewondennest en op nacontrole van woningen. ↩
- Visie Grootschalig Brandweer Optreden 2012-2016 en
Doorontwikkeling Grootschalig Brandweer Optreden(GBO) september 2018 visie 2.0 ↩ - Norm inzetbaarheid eerste basispeloton (alle 4 tankautospuiten) is 30 minuten doorontwikkeling Grootschalig Brandweeroptreden p20 ↩
- Handreiking Bluswatervoorziening en bereikbaarheid 2019bijlage 3 ↩
- Visie Grootschalig Brandweer Optreden 2012-2016 en Doorontwikkeling Grootschalig Brandweer Optreden(GBO) september 2018 visie 2.0 ↩
- De Nederlandse slachtofferregistratiekaart p.3. oktober 2006 ↩
- CBRN protocol voor Chloor gas treed niet in werking: Protocol ontsmetting in ziekenhuizen. ↩
- Leidraad GGB p.12 december 2015 ↩
- Leidraad GGB p.10 december 2015 ↩
- Voor kinderen is ander materiaal benodigd. Ouders en kinderen worden bij voorkeur bij elkaar geplaatst. Dit is een complexe factor in het gewondenspreidingsplan ↩
- Alarmeer de GAGS. Elke situatie is immers anders; de GAGS kan de situatie inschatten op basis van berekeningen van de AGS, klachten, etcetera. ↩
