Algemene beschrijving Door een ongeval op het water breekt bij een binnenvaarttanker gevuld met ammoniak de aansluiting met de leiding op het dek af. Er ontstaat een gat waardoor in korte tijd een groot deel van de ammoniak vrijkomt. Alle vrijgekomen ammoniak verdampt direct en er ontstaat een giftige wolk die zich snel met de wind mee verspreidt. Effect De toxische wolk kan bij lage concentraties worden geroken. Hogere concentraties veroorzaken vergiftiging. De omvang van de wolk is afhankelijk van de omgeving en de weersomstandigheden.
Verberg alle gedetailleerde informatie
| Modelleringssoftware Effectsfile |
TNO Effects 10.0.6: Two phase discharge; Spray release en Dense gas Toxic Dispersion. |
| Uitgangspunten: | |
| Stofnaam | Ammoniak |
| Stofcategorie | GT3 |
| Inhoud tank | 350 m3 [1] |
| Vullingsgraad | 91% [2] |
| Diameter uitstroomopening | 8 inch [3] |
| Totale massa vrijgekomen | 199.000 kg |
| Type breuk | Full bore rupture |
| Representatieve druk | 5,9 bar |
| Temperatuur in de tank | 9 °C |
| Temperatuur omgeving | 9 °C |
| Weerstabiliteitsklasse | D5 (neutraal weer, windsnelheid 5 m/s) F1,5 (stabiel weer, windsnelheid 1,5 m/s) |
| Resultaat : | |
| Representatief massadebiet | 180 kg/s |
| Representatieve uitstroomtijd | 18 min |
| Verdeling vloeistof/gas na uitstroming | geen uitregening, 85% vloeistofdruppels in wolk, geen plasvorming. |
De kans op een giftige wolk ammoniak na een ongeval met een binnenvaart gastanker wordt bepaald door de kans op een ongeval en de kans dat daarbij ammoniak uitstroomt. Deze kans wordt per binnenvaarttanker, per jaar, per vaar-kilometer geschat op [4]:
| N ongeval | N uitstroming | N scenario | |
| Vaarklasse 4 | 8.67 x 10-8 | 2.67 x 10-5 | = 2.3 x 10-12 |
| Vaarklasse 5 | 1.32 x 10-7 | 3.58 x 10-5 | = 4.7 x 10-12 |
| Vaarklasse 6 | 4.14 x 10-7 | 6.00 x 10-5 | = 2.5 x 10-11 |
Factoren die de kans van optreden verkleinen zijn:
- Het aantal verladingen verminderen;
- Het aantal transportbewegingen verminderen;
- Technische specificaties van het schip optimaliseren.
Hoewel ammoniak brandbaar is, vindt ontsteking alleen plaats onder specifieke omstandigheden én er is een sterke ontstekingsbron voor nodig. In dit scenario is brand onwaarschijnlijk. Het enige effect van een wolk ammoniak is vergiftiging. De omvang van de giftige wolk is afhankelijk van de inrichting van de omgeving en de weersomstandigheden.
Ammoniak is een kleurloos, giftig gas met een uitgesproken prikkelende geur. Het tast de slijmvliezen en de ademhalingsorganen aan en irriteert zeer sterk de ogen. Inademing van ammoniak kan leiden tot onherstelbare schade aan de longen. Bij inademing van hoge concentraties treedt verlamming van de ademhaling op en al snel verstikking. Dit beperkt de mogelijkheden om te vluchten uit een gebied waar aanwezigen worden blootgesteld aan ammoniak.
In de onderstaande tabellen en grafieken zijn de effecten van de giftige wolk weergegeven. Afhankelijk van de afstand tot het ongeval en de omstandigheden zullen mensen overlijden (†) of raken gewond. Van zeer zwaargewond (T1) tot lichtgewond (T3). Voor de weertypen D5 en F1,5 is het slachtofferbeeld bepaald voor personen die zich buiten bevinden. Dit is uitgewerkt voor drie ringen. In de eerste ring overlijd meer dan 95 % van de aanwezigen, in de tweede tussen de 95 en 50 % en de derde tussen de 50 en 5 %. De effectafstanden van de giftige wolk voor deze ringen staan in de tabel. Aanvullend wordt in een tabel de afstand tot de interventiewaarden die de hulpverleningsdiensten gebruiken weergegeven [5].
De drie volgende geografische gebieden zijn uitgewerkt [6]:
- Stedelijk gebied (bijv. grote steden met hoge gebouwen, industriegebieden met hoge bebouwing);
- Verstedelijkt gebied (bijv. gebieden met dichte laagbouw, bossen en industriegebieden);
- Landelijk gebied (bijv. landelijke gebieden met verspreid liggende laagbouw).
De tabel effectafstanden en gevolgen is aangevuld met de onderliggende grafieken met het verloop van letaliteit (percentage doden) versus afstand en letaliteitscontouren.
Weertype D5 (neutraal weer, windsnelheid 5 m/s )
Tabel effectafstanden en gevolgen voor weertype D5
| D5 | Stedelijk gebied | Verstedelijkt gebied | Landelijk gebied | Slachtoffers buiten (%) | ||||||
| Lengte (m) | Lengte (m) | Lengte (m) | † | T1 | T2 | T3 | ||||
| 1e ring | 0 - 165 | 0 - 230 | 0 - 305 | 95 - 100 | 0 - 5 | 0 - 5 | 0 - 5 | |||
| Grens 1e ring: 95% letaal | 165 | 230 | 305 | 95 | 0 - 5 | 0 - 5 | 0 - 5 | |||
| 2e ring | 165 - 180 | 230 - 425 | 305 - 575 | 50 -95 | 0 - 50 | 0 - 50 | 0 - 50 | |||
| Grens 2e ring: 50% letaal | 180 | 425 | 575 | 50 | 0 - 50 | 0 - 50 | 0 - 50 | |||
| 3e ring | 180 - 210 | 425 - 750 | 575- 1000 | 5 - 50 | niet bepaald | |||||
| Grens 3e ring: 5% letaal | 210 | 750 | 1000 | 5 | ||||||
Tabel Interventiewaarden voor weertype D5
| D5 | Stedelijk gebied | Verstedelijkt gebied | Landelijk gebied | |||
| Lengte (m) | Lengte (m) | Lengte (m) |
||||
| Levensbedreigende waarde (LBW) 10 minuten Concentratie 1900 mg/m3 | 220 | 1500 | 1900 | |||
| Levensbedreigende waarde (LBW) 1 uur Concentratie 780 mg/m3 | 240 | 2800 | 6300 | |||
| Alarmeringsgrenswaarde (AGW) 10 minuten Concentratie 200 mg/m3 | 270 | 9200 | 9600 | |||
| Alarmeringsgrenswaarde (AGW) 1 uur Concentratie 140 mg/m3 | 280 | 10900 | 10600 | |||
| Voorlichtingsrichtwaarde (VRW) 10 minuten Concentratie 21 mg/m3 | Kan niet goed worden bepaald | Kan niet goed worden bepaald | Kan niet goed worden bepaald |
|||
| Voorlichtingsrichtwaarde (VRW) 1 uur Concentratie 21 mg/m3 | Kan niet goed worden bepaald | Kan niet goed worden bepaald | Kan niet goed worden bepaald |
|||
Contouren giftige wolk Ammoniak voor weertype D5
Grafiek letaliteit vs. afstand Ammoniak voor weertype D5
Weertype F1,5 (stabiel weer, windsnelheid 1,5 m/s )
Tabel effectafstanden en gevolgen voor weertype F1,5
| F1,5 | Stedelijk gebied | Verstedelijkt gebied | Landelijk gebied | Slachtoffers buiten (%) | ||||||
| Lengte (m) | Lengte (m) | Lengte (m) | † | T1 | T2 | T3 | ||||
| 1e ring | 0 - 450 | 0 - 410 | 0 - 490 | 95 - 100 | 0 - 5 | 0 - 5 | 0 - 5 | |||
| Grens 1e ring: 95% letaal | 450 | 410 | 490 | 95 | 0 - 5 | 0 - 5 | 0 - 5 | |||
| 2e ring | 450 - 490 | 410 - 940 | 490 - 1150 | 50 -95 | 0 - 50 | 0 - 50 | 0 - 50 | |||
| Grens 2e ring: 50% letaal | 490 | 940 | 1150 | 50 | 0 - 50 | 0 - 50 | 0 - 50 | |||
| 3e ring | 490 - 510 | 940 - 1490 | 1150 - 1760 | 5 - 50 | niet bepaald | |||||
| Grens 3e ring: 5% letaal | 510 | 1490 | 1760 | 5 | ||||||
Tabel Interventiewaarden voor weertype F1,5
| F1,5 | Stedelijk gebied | Verstedelijkt gebied | Landelijk gebied | |||
| Lengte (m) | Lengte (m) | Lengte (m) |
||||
| Levensbedreigende waarde (LBW) 10 minuten Concentratie 1900 mg/m3 | 525 | 2600 | 4100 | |||
| Levensbedreigende waarde (LBW) 1 uur Concentratie 780 mg/m3 | 530 | 4200 | 6700 | |||
| Alarmeringsgrenswaarde (AGW) 10 minuten Concentratie 200 mg/m3 | 535 | 10100 | 10700 | |||
| Alarmeringsgrenswaarde (AGW) 1 uur Concentratie 140 mg/m3 | 535 | 12700 | 10700 | |||
| Voorlichtingsrichtwaarde (VRW) 10 minuten Concentratie 21 mg/m3 | Kan niet goed worden bepaald | Kan niet goed worden bepaald | Kan niet goed worden bepaald |
|||
| Voorlichtingsrichtwaarde (VRW) 1 uur Concentratie 21 mg/m3 | Kan niet goed worden bepaald | Kan niet goed worden bepaald | Kan niet goed worden bepaald |
|||
Contouren giftige wolk Ammoniak voor weertype F1,5
Grafiek letaliteit vs. afstand Ammoniak voor weertype F1,5
Aanwezige personen zijn na het ontstaan van een giftige wolk op zichzelf en anderen aangewezen. In onderstaande afbeelding zijn mogelijke handelingsperspectieven weergegeven.
Mogelijk handelingsperspectief [7]
Afhankelijk van de situatie en de inrichting van de omgeving kan het handelingsperspectief verschillen. [8] Snel reageren is bevorderlijk.
- Voor personen buiten is het handelingsperspectief vluchten (een natte doek om door te ademen vermindert de blootstelling).
- Indien vluchten niet mogelijk is, is een schuilplaats binnen gaan een goed handelingsperspectief.
- Voor personen binnen is het handelingsperspectief binnen blijven en naar hoogste bouwlaag met een vlak plafond gaan [9]. Ramen en deuren sluiten en ventilatie uitzetten.
Randvoorwaarden
De onderstaande aspecten zijn mede bepalend voor de mogelijkheden op het gebied van zelfredzaamheid. Deze zijn locatie afhankelijk en staan in relatie tot elkaar.
Het verloop van het ongevalsscenario:
- De snelheid waarmee het scenario giftige wolk zich voltrekt is afhankelijk van de (weers)omstandigheden. Afhankelijk van de windsnelheid en windrichting zal de wolk zich verspreiden. Afhankelijk van de gatgrootte en uitstroomsnelheid kan de toevoer van de giftige wolk verschillen.
Herkenbaarheid van het scenario:
- Ammoniak is een kleurloos, giftig gas met een uitgesproken prikkelende geur. De geur zal een alarmerend effect hebben.
Mate van bewustzijn van de gevaren:
- Weten dat er een ongeval is met een ammoniak binnenvaarttanker
- Weten wat de gevaren zijn van ammoniak [10]
- Weten wat je moet doen in geval van een (dreigende) giftige wolk
Gesteldheid van personen:
- Fysieke gesteldheid
- Geestelijke gesteldheid
Aanwezige voorzieningen:
- Mogelijkheden om van de bron af te vluchten
- Mogelijkheden om te schuilen
Optreden brandweer (Bestrijdbaarheid)
Mogelijke taken
- Redden en verlenen eerste hulp aan slachtoffers
- Bepalen van het bron- en effectgebied
- Waarschuwen van de aanwezige personen in het effectgebied
- Beperkt inzetten van brandweereenheden in het benedenwindse gebied
- Afschermen van de omgeving
- Veiligstellen van het getroffen gebied
Randvoorwaarden
- Repressieve voorbereiding
- Snelle alarmering van de brandweer
- Snelle opkomst van de brandweer
- Bereikbaarheid over twee verschillende routes vanuit twee tegengestelde windstreken
- Voldoende water om af te kunnen schermen
- Dekkend systeem om aanwezigen in het effectgebied te waarschuwen
- Grootschalig optreden van de brandweer
Optreden geneeskundige hulpverlening
De geneeskundige hulpverlening start met de processen: triage en traumabeoordeling [11] , behandelen van slachtoffers, inrichten van een gewondennest en vervoer naar ziekenhuizen. Aandachtspunt is de mogelijkheid om te kunnen keren/vertrekken voor ambulances. Na een incident verlenen omstanders hulp . Een deel van de slachtoffers komt als zelfverwijzer op de eerste hulp. Een ontsmettingsunit aan ” de poort” is bij gassen niet van belang. [12] Relevante aspecten bij de effecten van vrijkomen van giftige stoffen zijn: aantal slachtoffers, doelgroep, type letsel en ontsmetting. Deze zijn locatie afhankelijk en staan in relatie tot elkaar.
Aantal slachtoffers
| < 10 |
|
| > 10 |
|
| > 250 |
|
Type slachtoffers
- Nadat blootstelling heeft plaatsgevonden: blootstelling beëindigen en frisse lucht opzoeken. Aandachtspunt is operationele voorbereiding op het behandelen van kinderen. Dit vereist een aangepast gewondenspreidingsplan. [15]
- Aandachtspunt is hulp aan verminderd zelfredzame personen (zorginstellingen).
- Aandachtspunt is het snel kunnen waarschuwen van de bevolking via een voorbereide NL-alert met handelingsperspectief. Dit is om blootstelling te voorkomen en kostbare tijd (en mogelijk levens te redden) te verliezen met wachten op advies van experts. [16].
Type letsel
- Ammoniak is een irriterende stof die bij blootstelling vaak direct klachten geeft. Met name op de bovenste luchtwegen en de slijmvliezen van ogen, neus en keel. In combinatie met vocht ook op de huid. Bij blootstelling aan hogere concentraties kan ernstige zwelling van de keel en luchtwegen, en afbraak van de slijmvliezen optreden. In zeldzame gevallen treedt direct of kort na blootstelling longoedeem op. De ernst van de klachten is onder andere afhankelijk van de concentratie in de lucht en de duur van de blootstelling. De stof geeft direct klachten. Gezondheidseffecten op lange termijn zijn, als je de korte termijn hebt overleefd, effecten die voortkomen uit letsel opgelopen in de acute fase.
Op basis van de klachten kan de GAGS snel een inschatting maken van de ernst van de blootstelling. - Extra aandacht bij de operationele voorbereiding is noodzakelijk bij verhoogde kans op slachtoffers uit de groep van ouderen en kinderen.
Optreden politie en gemeente (Hulpverlening)
Mogelijke taken
Politie
- Afzetten van het effectgebied
- Aanwezige personen in het effectgebied laten schuilen of vluchten
- Gidsen van brandweervoertuigen en ambulances
Gemeente
- Opvang en verzorging van personen uit het effectgebied
- Voorlichting/communicatie over het ongeval
- Registreren van slachtoffers
Randvoorwaarden
Politie
- Operationele voorbereiding op het afzetten van een groot effectgebied
- Voldoende mensen en middelen om het effectgebied af te kunnen zetten
- Een operationeel mobiliteitsplan
Gemeente
- Operationele voorbereiding op het opvangen en verzorgen van personen uit het effectgebied
- Voldoende locaties en personeel voor de opvang en verzorging van personen uit het effectgebied
- Operationeel voorlichting- en communicatieplan.
Kansbeperkend
| Maatregel | Werking van de maatregel |
|---|---|
| Wegnemen van de risicobron | Het wegnemen van de risicobron neemt de kans op het scenario weg. |
| Begrenzen van de doorzet | Minder vervoersbewegingen betekent een vermindering van het aantal keer dat het scenario zich voor kan doen en dus neemt de kans op het scenario af. |
| Scheiden van de doorgaande vaart en overslagkade | Het scheiden van deze twee activiteiten verlaagd de kans op aanvaringen. |
Effect en gevolgbeperkend
| Maatregel | Werking van de maatregel |
|---|---|
| Afstand houden tot activiteit met gevaarlijke stoffen | Dicht bij de plaats van het scenario zijn de effecten het meest merkbaar. De hittestraling neemt af naarmate de afstand toeneemt. |
| Verdeling typen gebouwen | Door rekening te houden met het type bebouwing kan het aantal mogelijke slachtoffers bij het scenario worden beperkt. Dat kan bijvoorbeeld door het zodanig verdelen van gebouwen in een gebied dat de meer kwetsbare gebouwen worden beschermd door minder kwetsbare gebouwen. |
| Venstertijden | Door gebruik te maken van venstertijden voor het verladen worden de risicovolle en kwetsbare activiteiten gescheiden. |
| Obstakels toevoegen | Er kan geprobeerd worden om met obstakels de verspreiding van een gifwolk te vertragen of zodanig turbulentie te creëren dat de gifwolk mengt met de omringende lucht. |
| Rekening houden met windrichting | De overheersende windrichting in Nederland is uit het zuidwesten. Door kwetsbare functies niet in de overheersende windrichting vanaf de risicobron te plaatsen, kunnen slachtoffer mogelijk voorkomen worden. |
Bevordering van de zelfredzaamheid
| Maatregel | Werking van de maatregel |
|---|---|
| Duidelijke vluchtroutes aanbrengen | Door duidelijke vluchtroutes aan te brengen kunnen mensen het gebied gemakkelijker verlaten. |
| Risicocommunicatie | Door te communiceren over de mogelijke scenario’s in een gebied het bete handelingsperspectief worden mensen zich meer bewust van wat ze moeten doen bij het scenario. |
| Onderhouden schuilplaatsen en vluchtwegen | Onderhoud van schuilplaatsen en vluchtwegen is belangrijk, zodat ten alle tijden van een ongeval de schuil- en vluchtmogelijkheden bereikbaar en inzetbaar zijn. |
| De (bedrijfs)noodplannen oefenen op een gifwolk | Door te oefenen met het gifwolkscenario in de (bedrijfs)noodplannen weten de werknemers wat ze moeten doen in het geval van een echte calamiteit. |
Bevordering van de hulpverlening
| Maatregel | Werking van de maatregel |
|---|---|
| Werkende communicatiemiddelen | Tijdens een ongeval met gevaarlijke stoffen vindt veel van de communicatie plaatst via radio, internet en telefoon. Het is hierbij van belang dat zendmasten op afstand van de activiteiten met gevaarlijke stoffen staan, zodat deze ook tijdens een ongeval werken. |
| Waarschuwingsmiddelen | Voor een snelle en effectieve waarschuwing tijdens een ongeval met gevaarlijke stoffen is het van belang dat een waarschuwingssysteem de mensen in het effectgebied kan bereiken. |
| Afstemming hulpdiensten | Het handelingsperspectief dat aan mensen wordt geboden ten tijden van een ongeval met gevaarlijke stoffen moet worden afgestemd met de inzet van hulpdiensten, zodat de inzet van de hulpdiensten kan aansluiten bij dit handelingsperspectief. |
Een giftige wolk ammoniak tijdens het lossen in Noord Chili.
Suggesties voor betere/andere voorbeelden kunnen gemaild worden naar info@scenarioboekev.nl
- Gemiddelde tankinhoud van een gastanker binnenvaart – Chemgas ↩
- Maximale toegestane vulgraad volgens het ADN ↩
- Grootste afsluiter op binnenvaarttankers van Chemgas ↩
- HART.hoofdstuk 11.4.versie 1.1. april 2015 ↩
- Interventiewaarden worden door de hulpverleningsdiensten gebruikt om te bepalen of de bevolking moet worden gewaarschuwd interventiewaarden ↩
- In Effects respectievelijk: city centre, cultivated land en open flat terrain ↩
- TNO 2015, rapport Bevorderen zelfredzaamheid spoorzone Moerdijk p. 56 ↩
- Het handelingsperspectief is afhankelijk van de weerscondities en het scenario. Een instantaan vrijkomende gaswolk zal eerder langsgewaaid zijn dan een langzaam vrijkomende vloeistof (plasverdamping). En hoe harder het waait hoe sneller het ergens (binnen) is voordat de ventilatie afgesloten is. ↩
- Bij verdiepingen met een aansluiting op een schuin dak zijn vaker kieren waardoor buitenlucht naar binnen kan lekken ↩
- Risicokaart; informatie over ammoniak ↩
- De Nederlandse slachtofferregistratiekaart p.3. oktober 2006 ↩
- CBRN protocol voor Ammoniak gas treed niet in werking: Protocol ontsmetting in ziekenhuizen. ↩
- Leidraad GGB p.12 december 2015 ↩
- Leidraad GGB p.10 december 2015 ↩
- Voor kinderen is ander materiaal benodigd. Ouders en kinderen worden bij voorkeur bij elkaar geplaatst. Dit is een complexe factor in het gewondenspreidingsplan ↩
- Alarmeer de GAGS. Elke situatie is immers anders; de GAGS kan de situatie inschatten op basis van berekeningen van de AGS, klachten, etcetera. ↩
